Vefat, konuşulması en sıkıntı kavramlardan biridir fakat bir öteki yandan ömrün kaçınılmaz bir kesimidir. Hasebiyle, bu kavram ile sıklıkla yüzleşmek ve onun hakkında konuşmak zorunda kalırız. İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Psikoloji Bölümü’nden Uzm. Psk. Tuğçe Dabağer Dilek çocuklarla kayıp ve yas hakkında konuşma ile ilgili açıklamalarda bulundu.

“Çocukların mevt kavramını sorgulaması normaldir”

Uzm. Psk. Tuğçe Dabağer Dilek, “Zaman vakit çocuklarla bu kavram nasıl paylaşılmalı konusunda tereddütler duyabiliriz, birtakım çocuklar bu mevzu hakkında meraklı sorular sorarken kimileri hiç konuşmak istemeyebilir. Ebeveynler kimi vakitlerde farkında olmasalar da çocuklar yavaş yavaş mevti tanımaya ve bu husus hakkında zihinlerinde sorular biriktirmeye başlarlar. Bu sorgulamanın ardında sokakta gördükleri ölmüş bir hayvan, televizyonda duydukları bir mevt haberi olabilir. Vefat hakkında konuşmalarına aracı olmak, bu mevzu ile ilgili belirsizliklerini azaltıp mümkün kriz durumlarına hazırlama ve telaşlarını azaltma noktasında yararlı olacaktır” dedi. 

“Her yaşın farklı bir yas süreci vardır”

Çocukların, mevte karşı verdikleri yansılar, yaşlarına, tecrübelerine nazaran değişim gösterdiğini belirten Uzm. Psk. Dabağer, her yaşın farklı bir yas tutma ve vefatı anlamlandırma süreci olduğunu lisana getirdi.

0-2 Yaş 

Sevdikleri birinden her türlü uzun ayrılık bu yaştaki çocuklar için acı vericidir ve ağlamaları, içlerine kapanmaları ve kızmaları mümkündür. Mevtin kesin olduğunu anlayamazlar ve ayrılıklar uzadıkça, kederleri daha büyük olacaktır. 

3-5 yaş 

Küçük çocuklar hala vefatın sonsuz olduğunu anlamazlar ve sevdikleri kişinin geri dönüp dönmeyeceğini tekrar tekrar sorabilirler. Annen artık nefes alamaz, konuşamaz yahut hareket edemez, üzere kolay açıklamaları anlamaya başlarlar.  Bu süreçte, kendi yaptıkları bir şeyin vefata sebep olduğunu düşünebilirler, örneğin ben yaramazlık yaptığım için annem artık geri gelmeyecek üzere bir niyet kalıbına sahip olabilirler. 

6-11 yaş 

Bu yaşta çocuklar vefatın sonsuz olduğunu, sevdikleri kişinin geri dönemeyeceğini, ayrıyeten vefatın herkesin başına gelebileceğini anlamaya başlarlar, bu nedenle başka sevdikleri aile üyelerinin yahut arkadaşlarının öleceklerine dair endişelenmeye başlayabilirler. Bu yaş aralığında, fizikî ağrı belirtileri ve öfke çok yaygındır. Bu öfke, ölen sevdikleri şahsa ve/veya kendilerine yönelik olabilir. 

12 yaş-Ergenlik 

Ergenler vefatın geri döndürülemez olduğunu ve kendileri dahil herkesin başına gelebileceğini anlarlar. Olayların neden olduğunu anlamakla ilgilenirler. Yansıları, “umursamaz görünmekten” öfkeye yahut çok hüzne, zayıf konsantrasyona ve günlük aktivitelere olan ilginin kaybına kadar değişiklik gösterebilir. 

“Çocuklarla mevti konuşurken dikkat etmemiz gereken kimi ögeler var”

Ebeveynlerin çocuklarla mevt konusunu konuşmaktan vakit zaman kaçındıklarını söyleyen Dabağer, “Bu durum, çocuğun daha fazla kaygılanmasına yol açmaktadır zira bilinmeyenin korkusu çocuklar için her vakit gerçekle karşılaşmaktan daha sıkıntı bir durumdur. Çocuk bu noktada, şayet bu mevzu ile ilgili konuşulmuyorsa o vakit bu makus bir durumdur ben de konuşmayayım diye düşünebilir ve bu durum daha fazla kaygılanmasına ve hislerini söz etmesine mani olabilir. Bir başkası ise çocuklarla mevt hakkında konuşulurken çok fazla ayrıntının verilmesi, çocukların anlamayacağı lisandan konuşulmasıdır. Bu noktada dengeyi kurabilmek epey kıymet taşımaktadır. Bu noktada, aşağıdaki unsurlara dikkat ederek bir konuşma hazırlayabilirsiniz” diyerek, aşağıda dikkatli olunması gereken mevzuları belirtti:

• Çocukların konuşmaya istekli ve hazır olmasına dikkat edilmelidir.
• Konuşma sırasında hissettikleri hisleri (öfke, dehşet, ıstırap vb.) anlamaya çalışın ve kabul edin.
• Kendi zihninizde sorabilecekleri sorulara yönelik kolay ve yaşlarına uygun bir karşılık hazırlayın.
• Her çocuğun hislerini tabir edişi ve hisleri ile nasıl başa çıktığı farklıdır, hasebiyle ona gereksinimi olan vakti verin ve hürmet duyun.
• Bazen çocukların sordukları sorudan bizlerde etkilenebilir ve karşılık vermekte zorlanabiliriz. Bu türlü bir durum karşısında sorusuna soruyla karşılık vermeyi tercih edin. Örneğin ‘biz artık memnun olamayacak mıyız?’ sorusuna ‘sence keyifli olacak mıyız?’ diye sorarak onu daha fazla konuşturarak, hissini anlamaya çalışın.
• Ölüm sözünü kullanmaktan çekinmeyin ve vefat sözü yerine diğer sözler kullanmayın. (örn. gitti, uyudu vb.) .
• Ölen bir kişinin nereye gittiğini sorarsa “ölen şahısları bir daha göremiyoruz fakat onlara olan sevgimizi daima hissederiz, istersen birlikte fotoğraflarına bakabiliriz’’ diyebilirsiniz.
• Çocuklar yakını öldüğünde suçluluk ve öfke hissedebilirler. Bu noktada, sizler de ebeveyn olarak gereken sevgiyi ve ilgiyi vereceğinize dair garanti verin. 
• Uzman takviyesi almayı unutmayın.

Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı